تابستان فرابنفش ایران - وبلاگ سروری کیا

به گزارش وبلاگ سروری کیا، اعتماد نوشت: با اعلام تعطیلی دو روزه کشور به علت آن چیزی که سخنگوی دولت آن را محافظت از سلامت شهروندان در برابر گرمای هوا نامید حرف و حدیث ها در رابطه با علت این تعطیلی بالا گرفت. بسیاری از تهران راهی تعطیلات به سمت شمال کشور شدند و به سرعت خبر از ترافیک در مبادی خروجی تهران آمد از طرفی دمای هوای خوزستان و اصفهان رکورد زد و کارگران پروژه های نفتی از تعطیل نشدن گلایه کردند. اما در این میان بحث ها در رابطه با آلاینده های هوای تابستان داغ تر شد. آلودگی هوایی که دیگر منحصر به زمستان و وارونگی هوا نیست.

حالا چند سالی است که پای عناصر جدیدی به زندگی ما باز شده است. آلودگی که با تنوع بالای آلاینده ها هر چهار فصل سال را تحت تاثیر قرار می دهد. اما آن چیزی که تابستان امسال بیش از سال های گذشته بر سر زبان افتاده است تاثیر ازن روی آلودگی هوای تابستان است. آلاینده ای که تیرماه امسال توانسته بیش از سال گذشته به آلوده شدن هوایی که تنفس می کنیم یاری کند. اما این تنها عامل تهدید نماینده سلامت در تابستان ایران نیست و سمیه رفیعی رییس فراکسیون محیط زیست مجلس به تازگی از بحرانی شدن شرایط تابش اشعه فرابنفش (UV) در تهران و رسیدن آن به عدد 12 گفته است. همه این ها در شرایطی است که سال هاست کارشناسان محیط زیست در تمام دنیا از انتها ظرفیت زمین گفته اند و تبعات پیش بینی ناپذیری که پیامد استفاده بی حدوحصر از تمام امکاناتی است که این کره در اختیار ما گذاشته است.

ازن چیست؟

شاید بد نباشد همین ابتدا تعریفی از ازن بدهیم. در بین آلاینده های اصلی هوا مانند مونوکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد و ذرات معلق آلاینده، ازن تنها آلاینده ای است که کمی فرق دارد. گازی که با توجه به موقعیتی که در جو دارد می تواند خوب یا بد باشد. اگر ازن در لایه های بالایی جو (استراتوسفر) فراوری گردد، مانند لایه ای محافظتی عمل می نماید که می تواند مقابل پرتو های خطرناک خورشید مانند اشعه فرابنفش را بگیرد؛ همان چیزی که سال هاست به نام لایه ازن از آن نام برده می گردد و از خطرات از بین رفتن آن بسیار گفته اند. ازن خوب با جذب 95 تا 99 درصد از پرتو فرابنفش خورشید زندگی در زمین را برای ما مهیا نموده است. وقتی این گاز در لایه های پایینی زمین (تروپوسفر) و در محدوده نفس کشیدن ما فراوری گردد، یک آلاینده شناخته می گردد که می تواند سلامتی انسان را تهدید کند. می توان گفت شدت تشعشع خورشید با غلظت آلاینده ازن به صورت مستقیم ارتباط دارد و تابش خورشید در روز های گرم باعث افزایش غلظت ازن می گردد.

بر اساس داده های رسمی در 10 سال اخیر تعداد روز های آلوده به ازنی بیشتر و بیشتر شده است. در حالی که در سال 1395 تهران تنها یک روز بیش از حد مجاز با آلاینده ازن آلوده شد این اندازه 1397 به 16 روز و در سال 1398 به 25 روز رسید. در سال 1399 هم آلاینده ازن یکه تازی می کرد و با آلوده کردن 36 روز در صدر آلاینده ها نهاده شد. در سال 1401 تعداد روز های آلوده به ازن به 42 روز رسید که می توان آن را یک آلاینده غالب در آن سال نامید. از ابتدای امسال تا انتها تیرماه نیز در مجموع تهرانی ها 40 روز هوای آلوده را پشت سر گذاشتند که 15 روز آن به ازن آغشته شده بود. علی اکبری بیدختی رییس بخش پژوهشی ازن و آلودگی هوای موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به تازگی از غلظت بالای این گاز مضر به نسبت سال گذشته اطلاع داده و گفته است: تعداد روز هایی که این آلاینده بسیار مضر، به خصوص برای دستگاه تنفسی انسان، بیش از حد مجاز بوده، خیلی نسبت به سال قبل بیشتر شده است

او با توجه به داده های مرکز از افزایش حدود 5/1 سانتیگرادی هوا به نسبت سال گذشته اطلاع داد؛ این شرایط وقتی در کنار آلاینده های ناشی از وسایل نقلیه، به خصوص اکسید های نیتروژن و همین طور مواد آلی فرار قرار بگیرد شرایط را برای ایجاد آلاینده های ازن و همین طور ذرات معلق ریز (PM 2.5) فراهم می نماید.

او در رابطه با حادتر شدن هر ساله این شرایط هشدار می دهد و می گوید: در فصل تابستان شاهد فراوری مضاعف پیش ساز های ازن شامل اکسید های نیتروژن (NOx ها) و ترکیبات آلی فرار (VOC ها) بر اثر فعالیت های صنعتی، احتراق ناقص سوخت در وسایل نقلیه غیراستاندارد و اجرا نشدن کامل طرح کهاب در جایگاه های سوخت هستیم و تابش شدید نور خورشید نیز باعث می گردد که این پیش ساز ها بر اثر واکنش با اکسیژن موجود در هوا به گاز ازن (O3) تبدیل شوند که یک آلاینده خطرناک به شمار میرود. آلاینده ای که نه بویی دارد و نه قابل مشاهده است و به همین علت می تواند خطرات بیشتری را ایجاد کند. این گاز مضر که حالا پای ثابت آلودگی تابستانه هوا است از اوایل روز تا شب به صورت غلیظی در هوا جولان می دهد و تنها شب ها است که غلظت آن کاهش می یابد.

زهره عبادتی، معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران به تازگی دلایلی را به عنوان فراوری نماینده های این گاز معرفی نموده است: ترکیبات آلی فرار عمدتا از بخارات بنزین و دیگر مواد سوختی ناشی می گردد که این بخارات می تواند بر اثر احتراق ناقص سوخت در وسایل نقلیه غیراستاندارد و بعلاوه به وسیله پمپ بنزین ها و دیگر جایگاه های ذخیره یا عرضه سوخت فراوری گردد. او از آتش زدن زمین های کشاورزی در خرداد و اوایل تیرماه برای آماده کردن زمین برای کشت دوم را یکی دیگر از دلایل افزایش ازن می داند: این اقدام از جمله مسائلی است که در فصل تابستان به افزایش انتشار Nox ها و در نتیجه بالا رفتن غلظت آلاینده ازن به خصوص در جنوب تهران و منطقه ها دیگری از حاشیه مرکز است.

یکی از مسائلی که به تشدید گاز ازن یاری می نماید تبخیر بنزین و فرآورده های نفتی است. برای جلوگیری از این شرایط در ایران طرحی به نام کهاب در دستور کار شرکت ملی پخش فراورده های نفتی واقع شده است که به نظر می رسد آن طور که باید مورد توجه قرار نگرفته است. کهاب در واقع مخفف شده کاهش، راهنمایی، انتقال و بازیافت بخار بنزین است که هدف آن از دست رفتن بخار بنزین در مراحل مختلف سوختگیری است.

زهره عبادتی با انتقاد از پیگیری این طرح می گوید: متاسفانه وزارت نفت در اجرای طرح کهاب در تهران عملکرد خوبی نداشته و روند نصب تجهیزات مورد نیاز برای جلوگیری از هدر رفتن بخارات بنزین و دیگر مواد سوختی به کندی انجام شده است. البته در مصوبه هیات وزیران تا سال 1403 به وزارت نفت مهلت داده شده است که جایگاه های ذخیره سازی و عرضه سوخت را به تجهیزات طرح کهاب مجهز کند، اما روندی که در تجهیز جایگاه های سوخت مشاهده می کنیم، امیدوارنماینده نیست.

سبک زندگی آلوده

این اتفاقات تازه، اما در نگاهی کلی تر یکی از تبعات گرمتر شدن زمین است. محمد درویش فعال محیط زیست در مصاحبه با اعتماد از پیش بینی های دانشمندان هیات بین دولتی تغییر اقلیم یا ipcc می گوید؛ از زمینی که ظرفیتی تعریف شده دارد و عبور از این ظرفیت یعنی همین شرایطی که تابستان و زمستان و بهار و پاییز با پدیده های تازه ای روبرو خواهیم شد؛ از شکستن آبشار یخی دماوند و وقوع سیلاب هایی که با تخریب گسترده به پیش می تازند یا کاهش بی سابقه سطح یخچال ها در اراضی بالای 4 هزار متر کشور یا نابودی رویشگاه های جنگلی و تشدید آفات و طغیان حشراتی که بدون دشمن طبیعی در حال تاخت و تاز هستند.

اما این شرایط را توقفی نیست و هر گوشه از ایران را تحت تاثیر قرار داده است؛ از بین رفتن 4 میلیون شمشاد ایرانی در طول 5 سال و خشک شدن لکه های بزرگی از هیرکانی تنها بخش کوچکی از تخریبی بزرگ تر است که در چند میلیون سال گذشته بی سابقه هستند: همه این ها نشانه این است که ما از مرز اورشوت عبور کردیم و ردپای اکولوژیکی ما برای زمین دیگر قابل پذیرش نیست و ممکن است هر سال به مراتب شرایط خطرناک تر باشد.

درویش از شدیدتر شدن پدیده ازن در امسال می گوید: به طور شفاف در خصوص دلایل رشد این پدیده پژوهشی دقیق نشده است که بگردد به آن استناد کرد، اما می توان به دلایلی اشاره نمود؛ فعل و انفعالاتی که در هسته رویه زمین اتفاق می افتد، تاثیر سنگ هایی که در سازه های ساختمانی استفاده می گردد یا تلفیق مواد شیمیایی یا گاز هایی که در خودرو ها استفاده می گردد را می توان بخشی از دلایل پدیدآورنده این شرایط نامید. البته می توان ردپای آن را در محل های تجزیه زباله هم دید که در اثر گرما می تواند به تشدید این شرایط یاری کند. امسال ما شدیدتر شاهد حضور ذرات کوچک تر از 10 میکرون و حتی 2 و نیم میکرون در فضای شهر هایی مانند اراک و تهران و اصفهان و مشهد و تبریز هستیم. به خاطر اینکه سطح بیشتری از اطراف این کلانشهر ها خشک شده و هرچقدر سطح اطراف کلانشهر ها خشک می گردد اندازه انتشار این ذرات به هوا افزایش پیدا می نماید. این ها اثرات متقابل روی هم می گذارند.

آن طور که سازمان ملل در آماری از تبعات سبک زندگی کنونی می گوید اگر همه مردم دنیا بخواهند به همین سبک زندگی ادامه بدهند ما به یک کره زمینی نیاز داریم که یک و 8 دهم برابر بزرگ تر از کره زمین کنونی باشد: در واقع ما خیلی بیشتر از فراوری یک ساله نموده زمین در حال مصرف هستیم و در ایران شرایط از میانگین دنیای هم بدتر است.

اشعه فرابنفش چیست؟

اشعه ماورای بنفش از جمله پرتو های الکترومغناطیس است که اثرات مختلفی بر انسان و محیط زیست می گذارد. اشعه ماورای بنفش (UV) ابتدا در سال 1807 میلادی کشف شد و در سال 1879 به یاری دستگاه های نورسنجی تعیین شد که اشعه های نور خورشید با طول موج کمتر از 300 نانومتر به زمین نمی رسند و لایه ازن آن ها را جذب می نماید. اولین بار که کاهش سوال برانگیز ازن در اواسط دهه 1980 در قطب جنوب دیده شد نگرانی هایی از شدید شدن تخریب این اشعه جدی تر شد. اشعه ای که بیش از 70 درصد آن به وسیله لایه ازن که بالای جو جذب می گردد، اما همان بخشی که به زمین می رسد در روز های گرم تابستان باعث ایجاد خطرات مختلفی می گردد. دکتر صادق ضیاییان، رییس مرکز ملی پیش بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوای سازمان هواشناسی کشور توصیه می نماید که در ساعات گرم تابستان به ویژه زمان ظهر از نهاده شدن در معرض تابش مستقیم آفتاب خودداری گردد و استفاده از عینک های آفتابی را توصیه می نماید.

به تازگی اقبال شاکری نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی هم از تاثیرات مخرب این اشعه گفت: در همه کشور های دنیا با رسیدن به این سطح از اشعه فرابنفش، مسوولان شهر ها را تعطیل می نمایند تا مردم با ماندن در خانه سلامتی خود را تضمین نمایند. مهدیار سعیدیان پزشک در مصاحبه با اعتماد از اثرات گاز ازن روی پوست می گوید که به التهاب پوستی و اگزما منجر می گردد، اما مساله گرمازدگی از نظر او یکی از مهم ترین آسیب های گرمایش هوا برای بدن انسان است.

این پزشک معتقد است زنان، بچه ها و افراد مسن بیشتر در معرض گرمازدگی هستند: باید افراد در روز های گرم از نهاده شدن زیر نور خورشید اجتناب نمایند و اگر روزی 2 لیتر مصرف آب برای بدن توصیه شده باید در صورت زیر تابش بودن تا 4 لیتر آب مصرف کرد. او پوشیدن لباس های رنگ روشن نخی، استفاده از چتر در صورت زیر آفتاب بودن را دیگر راه حل های مقابله با گرمازدگی می داند.